Świat przyrody jest bardzo skomplikowaną konstrukcją i nawet dziś wiele zjawisk pozostaje niewyjaśnionych. Zmiany zachodzące w przyrodzie zawsze fascynowały ludzkość i wokół niego wyrosło wiele mitów nie mających nic wspólnego z rzeczywistością.
Mitologia uraniczna
Praktycznie w każdej kulturze na świecie zarówno wysoko rozwiniętej jak i pierwotnej znajdujemy wyobrażenia bóstw związanych z siłami nieba, które mają wpływ na życie ziemskie. W mitologiach bóstwa uraniczne należą do najważniejszych bóstw. Prawdopodobnie powstały jako jedne z pierwszych wierzeń człowieka i wokół nich ukształtowały się kolejne boskie wcielenia.
Bóg czy bóstwa uraniczne?
Zacznijmy może od wytłumaczenia pojęcia bóstwa uraniczne. Pojęcie to dotyczy bóstw występujących w każdej mitologii, a miały związek z niebem (Uranos to po grecku niebo). W każdej mitologii uranicznej bóstwa te mają swoją nazwę, ale podobne bardzo atrybuty:
- Zeus – w mitologii greckiej najwyższy bóg władający gromami;
- Swaróg – mitologia słowiańska miała również swojego władcę na niebie;
- Jowisz – bóg Rzymian oparty w głównej mierze na mitologii greckiej o Zeusie;
- Dievs – bałtycki bóg nieba i pomyślności;
- Shangdi – mitologia chińska również posiadała najwyższego stwórcę utożsamianego z niebem.
Jak bóstwa zaczęły rządzić światem?
Oprócz władania niebiosami gdzie mieszkali inni bogowie, bogowie uraniczni mieli też ogromny wpływ na to co działo się na ziemi. Kult nieba jako miejsca zamieszkiwania bóstw zdawał się być powszechny. W końcu nieosiągalny pułap, skąd spadał deszcz albo groziła susza, stanowił swego rodzaju odniesienie dla ludzi, którzy przeszli na osiadły tryb życia i rozpoczęli uprawę roli. Ich plony zaczęły zależeć od pogody, która w dużej mierze nadchodziła właśnie z nieba. Tak więc oprócz najwyższych bóstw władających skłonem niebieskim, pomyślnością, płodnością zaczęły pojawiać się nowe bóstwa utożsamiane z porami roku, dnia czy zjawisk atmosferycznych.
Bóg czy bogini deszczu?
Dwa zjawiska atmosferyczne mające ogromny wpływ na plony z ziemi były częstym obiektem kultu wśród ludów rolniczych. W wielu mitologiach występują one pod różnymi nazwami, a nawet posiadają odmienne płci, jednak wszystkich łączy życiodajna woda:
- Mokosz – słowiańska bogini deszczu, sprowadzająca na ziemię wilgoć i opady, przy okazji była też opiekunką kobiet i symbolem kobiecości;
- Chac – to bóg deszczu, płodności i rolnictwa w mitologii Majów;
- Frigg – kolejna bogini deszczu będąca przy tym strażniczką domowego ogniska pochodząca z mitologii nordyckiej;
- Illapa – inkaski bóg deszczu, którego święto obchodzono hucznie w dniach 25 lipca.
Wszędzie tam gdzie opady miały znaczący wpływ na wysokość plonów rozwijał się mocno kult bóstw związanych z deszczem. Nie ma w tym nic dziwnego, gdyż od płodów rolnych zależało przetrwanie wielu społeczeństw.
Opiekunki pór roku
Zmieniająca się przyroda nie tylko wpływała na cykl życia roślin, w klimacie umiarkowanym miało to ogromne znaczenie dla ludności. Wraz z nadchodzącymi mrozami czy wiosennym ociepleniem wspominano odpowiednie bóstwa.
Wiosna
Jednym z najważniejszych mających znaczenie szczególne w kulturach rolniczych jest wiosna jako początek prac na roli po zimowym spoczynku. Na krzewach zaczynały rozwijać się liście, kwitły drzewa owocowe, łąki. Tak więc nie ma się co dziwić, że jej kult był rozpowszechniony nie tylko w Europie. Utożsamieniem tej pory roku były między innymi:
- Eostre – anglosaska bogini wiosny, której święto obchodzono bardzo hucznie na terenie Wielkiej Brytanii;
- Idun – w mitologii skandynawskiej bogini wiosny władająca odmłodzeniem, jej atrybutem były magiczne jabłka, które pomagały bogom zachować młodość;
- Kostroma – to bogini wschodnio słowiańskich rejonów, miała mieć wpływ na płodność, witano ją obrzędami wiosennymi a żegnano jesienią przed nadejściem zimy;
- Jaryło – wśród bogiń wiosny znalazł się jeden przykład męski, który utożsamiano z urodzajem oraz budzącą się do życia przyrodą i płodnością – znany w mitologii Słowian z południa;
- Wenus – a jakże bogini piękności również miała wiele wspólnego z przyrodą, to ona miała baczenie na ogrody, kwiaty i owoce.
Po srogiej zimie oczekiwano z wielkim zniecierpliwieniem nadejścia upragnionej wiosny, a liczne obrzędy w czasie wiosennej równonocy miały w tym pomóc. Od tej pory roku i jej przebiegu zależało w dużej mierze plonowanie. Obrzędy ku ich czci miały chronić kwitnące drzewa owocowe przed przymrozkami, stanowić o plonach. Tak więc siły przyrody były zjawiskami, które regulowały w dużej mierze życie ludzi.